كاروانسرای شاه عباسی میبد

كاروانسرای شاه عباسی میبد

كاروانسرای شاه عباسی میبد در شمار كاروانسراهای میان‌راهی دوره صفویه جای دارد و از دید طراحی فضایی، شیوه معماری و جایگاه جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای دارد.

تاریخچه كاروانسرای میبد

كاروانسرای میبد یكی از 999 كاروانسرایی است كه در دوره صفویه جهت تسهیل مسافرت و ایجاد راه های ارتباطی و سایر دلایل در آن دوره ساخته شد. برپایه سنگ‌نوشته آب‌انبار، بانی آن میرزا محمدسمیع فرزند محمدابراهیم بوده و به سركاری خواجه محمدتقی فیروزآبادی بنا شده‌است.

در پایان این سنگ‌نوشته نیز نام نگارنده آن، محمد یزدی یاد كرده شده‌است. در بنا سنگ‌نوشته تاریخ‌دار پیدا نشده است؛ اما بر سنگ‌نوشته ورودی آب‌انبار همسایه كاروانسرا كه به آن «آب‌انبار كـُلار» هم می‌گویند، تاریخ ۱۰۷۰ دیده می‌شود و از آنجایی كه طرح آب‌انبار كاملاً هماهنگ با طرح كاروانسرا است، می‌توان گمانه زد كه احتمالاً دو بنا را هم‌زمان با هم ساخته‌اند.

هر چند این بنا در سیاهه آثار دوره صفویان شناسانده شده است، اما ساخت آن به شیوه قاجاری است. همچنین در منابع آمده‌است كه ساختمان سبك صفوی هنوز استوار مانده و به احتمال زیاد بر ویرانه‌های كاروانسرایی كهن‌تر ساخته شده‌است.

در جلو این كاروانسرا، بازارچه‌ای بوده كه سقف چارسوی آن فرو ریخته بود و بتازگی بازسازی شده‌است. بخش‌های دیگر كاروانسرا نیز بر اثر رطوبت و با گذشت زمان آسیب دیده بود كه اكنون كاملاً بازسازی شده‌است.

كاروانسرا میبد هسته بنیادین یكی از كامل‌ترین مجموعه‌های راهداری بوده و بناهایی مانند چاپارخانه و آب‌انبار و یخچال در كنار وجود داشته‌است. در میانه كاروانسرا، حیاط چهارگوش پهناوری با گوشه‌های پخ دیده می‌شود و گرداگرد حیاط را ایوانچه‌ها و حجره‌های پشت آن‌ها فراگرفته‌است.

تاریخچه كاروانسرای میبد

معماری كاروانسرای شاه عباسی میبد

این كاروانسرا از نظر معماری، طراحی داخلی و جایگاه جغرافیایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. كاروانسرای میبد به شیوه چهار ایوانی و با آجر ساخته شده و دارای 100 حجره است كه 24 تای آن در حیاط كاروانسرا قرار گرفته اند. بخش های این كاروانسرا شامل چند ساباط، هشتی ورودی، مهتابی و ... می شود.

این كاروانسرا بر پیرنگ چهارگوش و با شیوه حیاط میانی ساخته شده‌است. درونشد به كاروانسرا در میانه جنوبی آن از درون یك گذر سرپوشیده كه «سول» خوانده می‌شود، جای گرفته‌است.

در میانه حیاط كاروانسرا حوضچه كوچكی (حوضخانه و مهتابی) هشت‌گوش بنا نهاده شده‌است كه آب قنات در آن روان است و حوض را پرآب می‌كرده است. این فضا در میانه حیاط از ویژگی‌های یگانه كاروانسرای میبد است.

در گرمای تابستان كویر، این حوضخانه فضایی خنك و دلپذیر فراهم می‌كرده و غرفه‌هایی برای استراحت كاروانیان در پیرامون آن ساخته‌اند. از دیگر امكانات این كاروانسرا آب‌انبار بزرگی است كه در همسایگی آن ساخته شده‌است و دارای یك گنبد آجری و چهار بادگیر بلند است.

معماری كاروانسرای شاه عباسی

در میانه هر ضلع ایوانی ساخته شده اما از آنجا كه بلندای این ایوان‌ها همتراز با بلندای ایوانچه كنارین آنهاست و نیز چون دهانه ایوان‌ها با دهانهٔ ایوانچه‌ها تفاوت چندانی ندارد، این ایوان‌ها در چشم بیننده نمود كمتری دارند و از اهمیت ایوان‌ها كاسته است. در این كاروانسرا، فضای كمتری به حجره‌ها اختصاص یافته تا جایی كه برخی از حجره‌ها مساحتی به اندازه ایوانچه روبروی خود دارند.

در چهار گوشه حیاط، فضاهای هشتی مانندی قرار دارد كه راه اسطبل‌ها و انبارها و پلكانهای بام از آنهاست. وارون بر شیوه بسیاری از كاروانسراها، اسطبل‌ها در این كاروانسرا نه به صورت حلقه‌ای پیرامون بنا، كه تنها در پشت دیوارهای باختری و خاوری جای دارند.

كاروانسرا انبارهایی نیز دارد كه فضاهایی كشیده است و در پشت حجره‌های جبهه‌های شمالی و جنوبی قرار دارد. راه ورود به كاروانسرا از بخش شمالی آن است و در برابر سردر آن، ورودی آب‌انبار جای گرفته‌است. این دو بنا در دو سوی بازارچه‌ای قرار دارند. 

گرچه ورودی كاروانسرا بی‌بهره از هشتی است و مستقیماً به ایوان شمالی گشوده می‌شود، اما گشادگی انتهای ایوان نقش هشتی را ایفا می‌كند. این كاروانسرا به شوند جایگیری در كنار دژ شهر امنیت كامل داشته و شاید به همین علت نیز از عناصر دفاعی، مانند برج بی‌بهره بوده‌است.

موزه كاروانسرای شاه عباسی

این كاروانسرا امروزه چند كاربری متفاوت دارد كه یكی از مهم ترین های آن موزه زیلو و پلاس میبد، در بخش شرقی بناست كه از سال 1381 فعالیت خود را شروع كرده و مشتمل بر انواع زیلو و پلاس های بافته شده از قرن 8 هجری تا امروز است. علاوه بر خرید و بازدید از زیلوها شما می توانید در كارگاه بافندگی از نزدیك با روش بافت زیلو و پلاس نیز آشنا شوید.

كاروانسرای شاه عباسی میبد یكی از زیباترین آثار تاریخی استان یزد

آدرس كاروانسرای شاه عباسی میبد:

استان یزد - شهر میبد - بلوار قاضی میر حسین